Soylu Bir Mutluluk için Stoa Felsefesinden 11 Bilgelik

"...En büyük işlerin altından kalkmaya yetkin olan o muazzam zihin gücünü, onurlu ama mutlu bir yaşama uygun olmayan görevden kurtar."

Helenistik felsefenin önemli akımlarından biri olan Stoa, milattan önce 200'lerde Kıbrıslı Zenon tarafından Atina'da doğmuş, yüzyıllar içinde Cicero, Genç Seneca, Epiktetos, Marcus Aurelius ile dönemin Roma düşüncesi ile harmanlanıp bugünkü bildiğimiz gelişimine kavuşmuştur.

Stoa, hem doğu filozoflarına hem de batı filozoflarına hitap eden, yozlaşmış yaşam tarzını reddederken doğa, akıl ve ahlakı öne çıkaran, Sokratesçi geleneğe dayanan bir Helen felsefesidir. Stoa'nın izleri İslam tasavvufunda, Hristiyan Protestan ahlakında, Avrupayı aydınlatan rönesansın temelinde, kiliseyi tahtından eden reformlarda, silikon vadisindeki farkındalık meditasyonlarında da görülebilir. Stoacı düşüncenin izleri Hallac-ı Mansur'da, Yunus Emre'de, Farabi'de, İbni Rüşd'de, Schopenhauer'da, Nietzsche'de de vardır. Stoa, paranın neden olduğu yozlaşmanın ağır bir şekilde hissedildiği, doğadan koparan şehirleşmenin çoğaldığı, soyluluk ve erdemin göz ardı edildiği, doğayı ve insanı tüketen ağır bir kapitalizmin hüküm sürdüğü günümüzde, stres ve endişe dolu insanlara mutluluk adına rehberlik edebilir.

Şefkat, sadelik, alçak gönüllülük, adalet, hoşgörü, merhamet, bilgelik, erdem, onur, cesaret, disiplin, dürüstlük, yüce gönüllülük, düşüncelilik, çalışkanlık, hazlardan kaçınma ve dahası işte bunlar stoa ahlakıdır.

Stoa felsefesinin temelinde bireysel bir ahlak, doğanın bilimi fizik ve bilginin ölçütü mantık vardır. Stoa çok toplumsallaşmadan ama ondan da kopmadan, doğayla uyumlu yaşayarak ve erdemle çalışarak, üreterek, huzur ve mutluluğu hedefleyen pratik bir felsefedir.

Yazının devamında stoa filozofları Marcus Aurelius, Seneca ve Epiktetos'un kitaplarından alıntıladığım 11 yaşam bilgeliğine yer verdim.

1-Çevrenin Senin Üzerindeki Etkisini Azalt

• "Şafakla birlikte, kendine şunları söyle: İşgüzar, nankör, küstah, hilekar, haset, geçimsiz kişilerle karşılaşacağım. Bu kötü özelliklerin hepsi iyi ve kötünün bilinmemesinden bu kişilerin başına geldi. Ama ben iyinin doğasının güzel, kötünün doğasının çirkin olduğunu gördüm. " Marcus Aurelius

• " Dışarıdan başına gelen herhangi bir olay mı üzüyor seni? İyi bir şey öğrenmek için kendine boş vakit yarat ve aylak aylak gezinmeye son ver. " Marcus Aurelius

• "Kamu yararına değilse, hayatının kalan kısmını, başkaları hakkında düşüncelerle yıpratma. Çünkü bir başkasının işlerine, ne düşündüğüne, neyi yapıp ettiğine, neyi ne amaçla söylediğine, neyi aklından geçirdiğine, neyi planladığına ve bunun gibi diğer şeylere kulak asarsan kendine özgü yönetici ilkenle (akılla irade yeteneği, tanrısal parça) ilgilenmekten uzaklaşırsın" Marcus Aurelius

• " Cahil insanın durumu ve karakteri: Yararın ve zararın kaynağını kendinde değil, dışsal unsurlarda arar. Filozofun durumu ve karakteri: Yararın ve zararın kaynağını kendinde arar." Epiktetos

• "...Çünkü çoğunluk tarafından övülmek, makam, servet ve zevk düşkünlüğü gibi herhangi bir yabancı düşünceyi, mantıklı ve iyi olanın karşısına koymak doğru değildir: Bunların çoğu bir an olsun düşüncemize uyarsa, derhal bize üstün gelir ve alıp götürür. Fakat sana derim ki basitçe ve özgürce daha iyi olanı seç ve onu bir an evvel sahiplen." Marcus Aurelius

• "Sağlıklı olacağız yeter ki kendimizi kalabalıktan kurtaralım" Seneca

• "Issız bir yere veya kalabalığa ihtiyacın yok..." Marcus Aurelius

• " Birincisi, şeyler ruha temas etmez, daima onun dışında ve hareketsizlerdirler; bütün kaygılarımız içimizdeki düşünceden doğar. İkincisiyse gördüğün hemen hemen her şey kısa sürede değişecek, hatta artık var olmayacak. Dünya değişimdir yaşamsa kanaat. " Marcus Aurelius

• "Dolayısıyla hiçbir şey, hayvan sürüsünün yaptığının aksine, önden giden kalabalığın izinden gitmememiz ve herkesin gittiği yere değil de gidilmesi gereken yere gitmemiz gerçeğinden daha önemli değildir." Seneca

• " Dışarıdan bir etkiyle başına bir şey geldiği için üzülüyorsan, aslında üzüldüğün şey o değil, ona dair yargındır ve bu yargıyı da ortadan kaldırabilirsin. Eğer seni üzen şey kendi karakterinden kaynaklanıyorsa, ona dair yargını düzeltmene ne mani olabilir. " Marcus Aurelius

• "Bugün tüm dertlerimden kurtuldum, hatta her türlü belayı defettim. Çünkü benim dışımda değil, içimde, kendi düşüncelerimdeydiler." Marcus Aurelius

• "Dikkatini dağıtan pek çok şeyden kurtul. Çünkü kendini saran etten kılıfa değer vermeyen kıyafetlere, eve, üne ve bunun gibi süslere bağlanmaz." Marcus Aurelius

• "Kendine saygı duy ve başkalarının ruhlarında kendi mutluğunu arama. " Marcus Aurelius

• "Hakikatin en kötü yorumcusu olan avamın neyi onayladığını değil, ebedi mutluluğa nasıl erişebileceğimizi araştıralım" Seneca

• "İlerleme kaydetmek istiyorsan, dışsal unsurlara karşı hissiz ve algısı kapalı biriymiş gibi düşünülmene izin ver. Çünkü şurası kesin ki insanın aynı anda hem ahlak duyuşunu doğayla uyumlu tutması hem de dışsal unsurlara bağlılığını sürdürmesi imkansızdır. " Epiktetos

2- Zaman'ın Önemini Fark Et

• "Kendini onurlandıracağın zaman gelip geçiyor. Çünkü herkesin tek bir yaşamı vardır. " Marcus Aurelius

• "Bundan böyle yaşamı her an sona erecek biri gibi düşünmeli, konuşmalı ve her işini öyle yapmalısın. " Marcus Aurelius

• "Yaşamının son günüymüş gibi, işlerinde amaçsızlıktan, inandığın düşünceden heyecanla dönmekten, riyakarlıktan, kendini beğenmişlikten ve paylaşılmış şeylere karşı duyduğun hoşnutsuzluktan kurtulursan her işini gayretle yerine getireceksin." Marcus Aurelius

• "Ben diyorum ki kalan günlerini düşün ve hesapla, halihazırda değersiz çok az günün kaldığını göreceksin" Seneca

• "Söylediğimiz ve yaptığımız şeylerin gereksiz olanlarından vazgeçersek, hem boş zamanımız hem huzurumuz artar. Bu yüzden her seferinde şunu hatırlamak gerek: Bu gereksiz bir şey mi ? Fakat yalnızca yaptığımız gereksiz işleri değil, gereksiz düşüncelerimizi de azaltmamız gerekir, böylelikle bunları gereksiz işler izlemez. " Seneca

• "Sınırları belli, ayrıza az miktarda olan bir şeyi idareli kullanman kolaydır, ne zaman tükeneceğini bilmediğin bir şeyi daha dikkatli koruman gerekir." Seneca

• "Yaşayacak pek az zamanın kaldı. Bir dağdaymış gibi yaşa kalanını. Orada ya da burada yaşamanın hiçbir farkı yok. Yaşadığımız her yer dünya kentindedir. " Marcus Aurelius

• "Aşağılıyorsun, bizzat kendini aşağılıyorsun ruhum! Kendini onurlandıracağın zaman gelip geçiyor. Çünkü herkesin tek bir yaşamı vardır ve seninki hemen hemen tamamlandı; kendine saygı duyan biri değil, diğer insanların ruhlarında kendi mutluluğunu arayan birisin. " Marcus Aurelius

• "İnan bana, kendi zamanından çalınmasına izin vermemesi için, o insanın yüce ve insan kusurlarını aşmış olan, seçkin biri olması gerekir; bu sayede yaşamı çok uzun olur, zira ne kadar zamanı olursa olsun kendini tamamen kendisine adar". Seneca

• "Birisinin beyaz saçlarına ve kırışıklıklarına bakıp uzun yaşadığını düşünmenin alemi yok, o yuzun yaşamadı, sadece uzun süre var oldu. Güçlü bir fırtınanın limandan koparıp oradan oraya sürüklediği veya farklı yönlerden esen çılgın rüzgarların etkisiyle aynı yerde dönüp duran bir adamın, uzun bir deniz yolculuğu yaptığını düşünmenin ne anlamı var? Uzun bir deniz yolculuğu yapmadı, sadece uzun süre fırlatıldı durdu." Seneca

3-Şimdiye Odaklan

• "Yaşayacak on bin yılın varmış gibi davranma. Kaderin başının üzerinde asılı. Yaşadığın sürece mümkün olduğunca iyi ol." Marcus Aurelius

• "Şu an olanları gören biri, sonsuzluktan bu yana olanları ve olacakları görmüştür. Çünkü her şey aynı özden ve aynı türdendir. " Marcus Aurelius

• "Yaşamını bir bütün olarak düşünüp endişelenme. İleride başına gelmesi muhtemel acı olayların hepsini de düşünme ve her durumda kendine şu soruyu sor: " Bundan katlanılmaz, dayanılmaz olan ne?" Verdiğin cevap yüzünü kızarttı. Öyleyse kendine canını sıkan şeyin gelecek ya da geçmiş değil, şimdiki zaman olduğunu hatırlat. Aklını böyle kısıtlayıp, buna katlanamayacağını düşündüğünde aklını azarlamak canını sıkan şeyi önemsiz kılar. " Marcus Aurelius

• "Şimdiki zamana kendini vermeye çalış. Öldükten sonra gelecek ünün peşinde olanlar, kendilerinden sonra geleceklerin de şimdikilerle aynı şeyleri yapacaklarını, onların da şimdikiler kadar can sıkıcı olacağını, onların da ölümlü olduklarını düşünmezler. " Marcus Aurelius

• "Yalnızca şu an ki eylemine ve o eylemde kullandığın alete ver dikkatini. " Marcus Aurelius

• "Böyle şeylerle ilgilenmek için çok kısa bir süremiz kaldı, sonra yaşamımız sona erecek. Neden hoşnutsuzluk duyuyorsun ayrıca." Marcus Aurelius

• "Şu insanların görüşünden daha aptalca bir şey olabilir mi, hani şu kendi basiretiyle ödünenlerin? Daha iyi yaşabilmek için sürekli bir şeyle meşguller, yaşamlarını harcayarak yaşam inşa ediyorlar! Uzun vadeli planalr yapıyorlar, oysa bu bir tür bir erteleme en büyük yaşam israfıdır, bu erteleme öncelikle onlardan gübü çalar, daha sonrasını vadederken bugünün yaşantısını koparıp alır. En büyük yaşam engeli, yarına dayanıp bugünün tüketen beklentidir. Talihin elindeki şeyin planını yapıyor, kendi elindeki şeyden vazgeçiyorsun. " Seneca

• "Şimdi uğruna kendi gelişimini durdurduğun hangi öğretmenin gelmesini bekliyorsun? Artık sen bir çocuk değilsin, büyümüş bir adamsın. Şimdi kendini ihmal edersen, kaygısızca davranırsan, günleri sürekli ertelersen, önce bir günü sonra başka bir günü düzeltmeye çalışırsan, ancak bundan sonra kendine vakit ayırmayı düşünürsen durumun farkında varmadan, hiçbir ilerleme kaydedemeyecek, sadece yaşayacak ve ölecek, sıradan bir insan olacaksın. " Epiktetos

Epiktetos

4-Hedeflerine Cesaretle Yürü

• "Hayatta yıpranmış, dürtüsünün ve düşüncesinin tamamını yönlendirecek bir amaca sahip olmayan kimseler, yaptıkları işlerde ahmakça davranır. " Marcus Aurelius

• "Artık daha fazla amaçsız dolaşma. Kesinlikle gerçekleştirmek istediğin şeyler için hızlan boş umutları defet, eğer kendinle ilgiliyse, halan mümkünken kendi yardımına kendin koş. " Marcus Aurelius

• "Sabahları kalkmayı canın istemedikçe şunu hatırla: "İnsanlık görevi için kalkıyorum. " Eğer bunun için doğduysam, bunun için dünyaya gönderildiysem neden huysuzlanıyorum? Çarşaflara örtülere sarılıp kendimi ısıtayım diye mi yaratıldım? " Fakat bu daha keyifli " Öyleyse keyif çatmak için mi dünyaya geldin, eyleme geçmek, çaba harcamak için değil mi yani? Bitkilerin, küçücük kuşların karıncaların , örümceklerin arılan üstlerine düşen her şeyi yaptıklarını ellerinden geldiğince dünyanın düzenine katkıda bulunduklarını görmüyor musunuz ? Fakat eyleme gelince gereğinden azını yapıyorsun, hatta payına düşen ölçünün altında kalıyorsun. Aslında sen kendini sevmiyorsun; sevseydin doğanı ve doğanın gereğini de severdin. İşlerini seven insanlar çalışırken yemek yemeyi, yıkanmayı dahi unuturlar. Fakat sen kendi doğana, bir işlemecinin işlemesine dansçının dansa, paragözün paraya, kendini beğenmiş birinin küçücük şöhretine verdiğinden daha az değer veriyorsun." Marcus Aurelius

• "Başına ne zaman bir şey gelse, kendine dönmeyi hatırla ve onun üstesinden gelmeni sağlayacak gücünü araştır." Epiktetos

• "İnsanın kendi gücünü değil, doğasının gücünü göz önünde tutarak bir işe girişmesi, yüce hedeflere ulaşmaya çalışması ve kendisine büyük bir cesaret bahşedilmiş kişiler tarafından bile başarılamayacak büyük işleri zihnen amaç edinmesi saygıdeğer bir davranıştır. " Seneca

• "Kim ne derse desin ya da ne yaparsa yapsın, ben rengini yitirmeyen bir zümrüt olacağım." Marcus Aurelius

• "Daha dingin, daha güvenli ve daha büyük işlere dön. Kanı sıcak akan, öğrenmeye istekli ve gücü yerinde olanlar daha iyi konulara gitmeli." Seneca

• "Doğru aklın yolunda ilerlerken yoluna çıkan engeller, seni doğru olan işinden asla saptıramaz, ama onlar kararı iyi niyetinden de vazgeçiremezler. " Marcus Aurelius

• "Ben ölüme ve komedyada aynı yüz ifadesiyle bakacağım. Ben zorluklara, ne kadar büyük olursa olsun bedenimi cesaretle güçlü kılarak katlanacağım. Ben zenginliği, ona sahip olayım ya da olmayayım, aynı şekilde küçümseyeceğim, zenginlik başka bir yerdeyse üzülmeyeceğim, yanımda parıldarsa şımarmayacağım. Ben talihe, onun gelmesine ya da gitmesine aldırış etmeyeceğim. Ben tüm toprakları bana aitmiş, kendi topraklarımı da herkese aitmiş gibi göreceğim." Seneca

• "Bir insanın bedenini ilgilendiren konulara, örneğin egzersize yemeye, içmeye, bağırsaklarını boşaltmaya ve cinsel ilişkiye çok zaman ayırması aptallığının bir göstergesidir. Zira bütün bunlar gelip geçicidir, tüm dikkatini zihnine vermelisin." Epiktetos

• "Kendini kalabalıktan çek kurtar sevgili Paulinus. Yaşamın boyunca oradan oraya savrulmaktansa daha huzurlu bir limana çekil. En büyük işlerin altından kalkmaya yetkin olan o muazzam zihin gücünü, onurlu ama mutlu bir yaşama uygun olmayan görevden kurtar ve ilk gençlikten itibaren sürüp gelen özgür sanatlar eğitiminde senin için belirlenen hedefin, sayısı binleri bulacak kadar çok tahıl yığınının sana teslim edilmesi olmadığını düşün, sen kendinden daha büyük ve daha yüce bir şey bekliyordun. " Seneca

• "Bir şey yapmadan önce o şeyin öncesinde ve sonrasında olanları düşün, daha sonra o şeyi yapmak için harekete geç. Aksi halde sonraki aşamalardan hiçbirini gözünün önüne getirmediğin için başta coşkuyla işe girişeceksin ama sonra bazı zorluklarla karşılaşınca rezil bir şekilde işi yarım bırakacaksın. " Epiktetos

5-Kendini Tanı

• "Başka birinin ruhundakileri izleyip anlamadığı için mutsuz olana pek rastlanılmaz; fakat kendi ruhunu yakından takip etmeyenlerin bedbaht olması kaçınılmazdır. " Marcus Aurelius

• "Zihnim haricindeki hiçbir şeyin benim için manası yok. Bunu kavrayınca yere sağlam basarsın. " Marcus Aurelius

• "Kendini güvende hisseden, huzurlu bir zihin kendi yaşamının her kısmını kafasında tartmayı başarır , meşgul insanların akılları ise boyunduruk altındaymışçasına, geriye dönemez ve bakamaz" Seneca

• "Her insanın sadece ilgilendiği şeylerin değeriyle değerlendiğini sakın aklından çıkarma." Marcus Aurelius

• "Her yaptığın işte kendine şunu sor: Bu bana ne getirecek_ pişmanlık mı kısa bir süre daha yaşayıp öleceğim.." Marcus Aurelius

• "Görünüşte iyi olan değil , sağlam, doğru ve kendi saklı bünyesinde daha güzel olanı arayalım onu bulup çıkaralım. O uzak bir yere konmuş değil, elini nereye uzatman gerektiğini bildiğin takdirde onu bulacaksın" Seneca

• "Peki sen ne için doğdun? Haz için mi? Sağduyu bunu kabul edebilir mi? Bir amaç için doğdun." Marcus Aurelius

• "Zihin hislerden bağımsız olmaya ne kadar yakınsa, güçlü olmaya da o kadar yakındır. Öfke de üzüntü gibi zayıflıktır. " Marcus Aurelius

• "Üç şeyden oluşuyorsun : Beden, soluk ve zihin. Bunların ilk ikisi onlarla ilgilendiğin sürece senindir, fakat üçüncüsü yalnızca senin yönetimindedir." Marcus Aurelius

• "Seni kendisine çağıran herkez seni senden uzaklaştırıyor". Seneca

• "Başkalarının verdiği imkanla ışık saçan biri olma, başkalarının yardımıyla elde edilecek sükunete ihtiyaç duyma. Özetle bir adamın kendi başına dik durması gerekir, dik tutulması değil. " Marcus Aurelius

• "İnsanlar kır evlerinde, deniz kenarlarında ve dağlarda inzivaya çekilecek yer arar; sen de buna şiddetli bir özlem duyuyorsun. Fakat bu özlem çok cahilcedir. İnsan dilediği zaman kendi içinde inzivaya çekilebilir. Üstelik insan inzivaya çekilmek için kendi içinden, kendi ruhundan daha huzurlu, daha sakin hiçbir yer bulamaz, özellikle kendinde inzivaya çekildiğinde ona huzur verecek şeylere sahipse. Huzur dediğim zarif bir düzendir aslında. Kendini sürekli böyle bir inzivaya çekilmeye ver ve kendini yenile" Marcus Aurelius

• " Hiçbir insanın ne tiranı ne de kölesi olma. " Marcus Aurelius

• "Eylem esnasındaki her engel yardımcıya dönüşür, yol üzerindeki her engel yolu kolaylaştırır. " Marcus Aurelius

• "Kendi içine çekil. Yönetici ilke kendisiyle yetinen bir doğaya sahiptir ve doğruyu yaptığında huzur verir. " Marcus Aurelius

• "İçini kaz. İyinin kaynağı içindedir ve sen kazdıkça fışkırmaya hazırdır." Marcus Aurelius

• "İnsanları rahatsız eden şeyler değil, o şeylerle ilgili fikirleridir. Örneğin ölüm korkutucu değildir, Sokrates de böyle düşünüyordu, buna karşın ölümün korkutucu bir şey olduğu fikrinin kendisi korkutucudur. Dolayısıyla engellendiğimizde, rahatsız edildiğimizde veya kederlendiğimizde kendimiz, yani fikirlerimiz dışında kimseyi suçlamayalım. Cahil insan sorunun kaynağı kendi olduğu halde başkasını suçlar; insanın eğitimi kendini suçlamasıyla başlar, kendisini veya bir başkasını suçlamamaya başladığında ise eğitimi tamamlanmış olur." Epiktetos

6-Ölümü İçselleştir ve Ondan Korkma

• "Ölüm de doğum gibi doğanın gizemlerinden biridir. Biri evrenin öğelerinin birleşmesi, diğeriyse ayrışmasıdır. " Marcus Aurelius

• "Pek çok hastayı iyileştiren Hippokrates, kendisi hastalanınca öldü. Onca şehri pek çok defa yerle bir eden ve savaş alanında on binden fazla süvariyi piyadeyi öldüren Büyük İskender, Pompeius ve Gaius Caesar da günün birinde yaşamın sonuna geldiler... Hizmette kusur etmediğin bedenin boyunduruğundan kurtulacaksın. " Marcus Aurelius

• "Kısa süre sonra öleceksin ama hala sade bir hayat sürmüyorsun, sakin değilsin, dışarıda olan bitenin sana zarar vermesinden de her şeye nazik davranmaktan da uzaksın, bilgeliğin sadece adil davranmakla geleceğine inanmıyorsun hala. " Marcus Aurelius

• " Bir cesedi sırtlanmış ufacık bir ruhsun sen." Epiktetos

• "Öyleyse yarın ölecek olmanın, uzun yıllar sonra ölmekten çok farklı olmadığını kabullen." Marcus Aurelius

• "Çok yakında her şeyi unutacaksın, herkes de seni. " Marcus Aurelius

• "Ölüme tepeden bakma, hatta onu sevecenlikle karşıla, çünkü doğanın isteğidir ölüm. Çünkü gençlik ve yaşlılık, büyüme ve olgunlaşma, dişlerin yenilenmesi, sakalın çıkması, saçlara ak düşmesi gibi; döllenme, hamilelik ve doğum gibi yaşamın her dönemindeki doğal işleyiş gibi, yaşamın her evresindeki fiziksel değişimler gibidir çözülmemiz. " Marcus Aurelius

• "Eşinin karnındaki bebeğin çıkmasını nasıl bekliyorsan, aciz ruhunun beden denen zardan kurtulacağı anı da öyle bekle. " Marcus Aurelius

• "Zarafetle ayrıl sahneden, zira seni sahneden alanda var aynı zarafet..."Marcus Aurelius

• "Yaşamayı tüm ömür boyu öğrenmek gerek, belki seni daha çok şaşırtacak ama ölmeyi de ömür boyu öğrenmek gerek." Seneca

• "Her gün ölümü, sürgünü ve korkunç görünen her şeyi gözünün önüne getir, ama özellikle de ölümü, böylece sefil bir düşünce içinde olmayacak sınırını aşan bir şeyi amaçlamayacaksın." Epiktetos

Marcus Aurelius

7-Doğayla Uyumlu Ol

• "İçindeki güç doğayla uyum sağladığında, olup bitenleri karşılayıp düzeltme konusunda bize bahşedilen ve gerçekleşmesi muhtemel şeylerle de uyum sağlar. " Marcus Aurelius

• "Zamanın bir anını bile doğaya uygun geçir ve memnuniyetle ayrıl yaşamdan; tıpkı onu yaratan topğrağa ve yetiştiren ağaca şükranlarını sunmak için olgunlaşınca yere düşen bir zeytin tanesi gibi." Marcus Aurelius

• "Dalgaların sürekli çarptığı kaya gibi ol: Sağlam hareketsiz durur kaya ve yatıştırır etrafında suyun öfkesini." Marcus Aurelius

• "Bu yüzdeki mfkeli ifade kesinlikle doğaya aykırıdır; sık sık görülürse yüzün güzelliği solmaya, sönmeye başlar ve en sonunda da tekrar canlandırılması mümkün olmaz. Bundan en azından öfkelenmenin mantığa aykırı olduğu sonucunu çıkartmalısın. " Marcus Aurelius

• "Dolayısıyla mutlu yaşamak ile doğaya uygun yaşamak aynı şeydir." Seneca

• "Ölmüş gibi, yaşamın şimdiye kadarmış gibi, kalan günlerini doğaya uygun yaşamalısın." Marcus Aurelius

• "Ruhumu bütün kötülüklerden, arzulardan, huzursuzluklardan korumak bana bağlıdır, ama her şeyin doğasını görmeli ve her birinden değerine göre faydalanmalıyım. Doğanın sana bahşettiği bu gücü unutma." Marcus Aurelius

• "Doğa hiçbir zaman sanattan daha değersiz değildir. " Marcus Aurelius

8-Sade, Basit, Tevazu İçinde Yaşa

• "Yıldızların hareketini onlarla dönüşüyormuş gibi gözlemle, maddelerin nasıl karşılıklı olarak birbirilerine dönüştüğünü düşün hep. Çünkü bunları düşünmek, bizi dünyevi yaşamın sefaletinden arındırır. " Marcus Aurelius

• "Bir de şeylerin kendilerine bak iyice, ne kadar gelip geçici, ne kadar bayağıdır hepsi; hemen hepsine bir fahişe ve şehvet düşkünü, bir hırsız da sahip olabilir. İnsan kendisine bile güçbela katlanırken, bunların en iyisine bile nasıl katlansın? "Marcus Aurelius

• "Hiç kimsenin tanımasına gerek kalmadan da tanrısal bir insan olabilir kişi. Şunu hiç unutma: Mutlu bir yaşam sürmek için çok şeye ihtiyacın yok, diyalektike ve doğabiliminde hünerli olma umudunu kaybetmiş olsan bile özgür, alçakgönüllü, toplumsal ve tanrıya boyun eğen birisi olman yeterlidir. " Marcus Aurelius

• "İleride bitecek olan şeyler kimseyi mutlu etmez, dolayısıyla kazanmak için çok çalıştıkları şeyleri korumak uğruna daha da çok çalışmak zorunda olan insanların yaşamının sadece en kısa değil, en sefil yaşam olması kaçınılmazdır. İstedikleriniz zahmetle kazanır, kazandıklarını da kaygıyla ellerinde tutarlar." Seneca

• "Şu bir gerçek ki yakında hepimizin üstünü toprak örtecek, sonra o da değişip başka bir şeye dönüşecek, sonra dönüştüğü şey de değişecek ve bu değişimler sonsuza dek sürecek. Bu sonsuz değişim ve dönüşüm dalgasının hızını düşünen biri fani olan her şeyi hor görür." Marcus Aurelius

• "Artık hem kendi başınayken hem de başkalarıyla birlikteyken sürdüreceğin belli bir tarzı ve karakteri benimse. Çoğu zaman sessiz ol, sadece gerekli şeyleri birkaç kelimeyle dile getir, ama bu nadiren olsun. Durum gerektirdiğinde konuş, gereksiz konularda konuşma. " Epiktetos

• "Banyo sana nasıl görünüyor, yağ, ter, kir, yağlı su, hepsi iğrenç; yaşamın her parçası da, var olan her şey de böyle görünür. " Marcus Aurelius

• "Ey ruhum, günün birinde gerçekten de iyi, sade, yalnız başına, tüm çıplaklığınla seni kuşatan bedenden daha görünür olacak mısın ? Günün birinde sevme zevkini ve aşık olmanın doğasını tadacak mısın? Günün birinde tatmin olmuş, hiçbir şeye gereksinim duymayan, hiçbir şeyi istemeyen zevk bulacağın canlı veya cansız hiçbir şeyi arzulamayan biri olacak mısın? " Marcus Aurelius

• "Çünkü kibirden yoksun olmakla böbürlenen kibir, en katlanılmaz olanıdır. " Marcus Aurelius

• "İnsanların bakakaldığı, önünde durduğu ve şaşkınlıkla birbirlerine gösterdiklleri, dışı parıldayan bu şeyler kendi içinde değersizdir." Seneca

• "Yalın, yozlaşmamış, yüce, dürüst, adil, tanrılardan korkan, merhametli, sevecen, işlerini hevesle yapan biri olmaya özen göster."Marcus Aurelius

• "Ben insanın iyiliğini arıyorum, sürü hayvanlarında ve vahşi canlılarda daha büyük olan karnını değil" Seneca

9- Erdemli Ol

• "Eğer gerçeği iyice anladıysan, herhangi birinin senin hakkında ne düşündüğünü umursama; uzun ya da kısa hayatının geri kalanını kendi doğanın istediği gibi yaşamak yetsin sana. Bu yüzden ne istediğini iyice düşün ve hiçbir şeyin seni başka yöne savurmasına müsaade etme. Zira ön muhakemede , ne zenginlikte, ne şanda, ne eğlencede hiçbir yerde mutlu yaşamı bulamadın. Peki nerede bulunur mutlu bir yaşam? İnsanın doğasının talep ettiği şeyleri yapmakta bulunur. Öyleyse bunları nasıl yapacağım? Eğilimlerini ve eylemlerini yöneten ilkelere sahip olmakla. Bu ilkeler nedir? İyi ve kötü hakkındaki şeylerdir; insanın adil, ihtiyatlı, cesur, özgür olmasını sağlayan şeyler dışında hiçbir şeyin iyi olmadığını gösteren şeylerdir, bunların tam zıttı olan haricinde kötü bir şey de yoktur. " Marcus Aurelius

• "İyi, mütevazi, dürüst, ihtiyatlı, ılımlı, yüce gibi sıfatlar edindiysen, bunlara sahip çık ve asla yeni bir isimle çağrılma. Bu sıfatlardan da uzaklaşırsan hemen onlara geri dön."Marcus Aurelius

• "Erdemin tarafına geçen soylu bir karakter örneği sergilemiş olur, hazzı takip eden ise zayıf, kırık ve erkekliğini yitirmiş görünür. O Hazlar ne kadar çok doyurulursa, o kadar çok aç kalacağını bilebilecektir. İzin verelim erdem önden gitsin, her adım güvende olacaktır. Hazzın aşırısı da zarar verir, erdemde aşırılık korkusuna da gerek yoktur, zira o tam ve eksiksizdir. "Seneca

• "Tanrıların istedikleri şeyin dalkavukluk değil, bütün akıllı canlıların onlara benzemeye çalışması olduğunu incir ağacının incir ağaçlığı, köpeğin köpeklik, arının arılık, insanın insanlık yapması gerektiğini unutma. " Marcus Aurelius

• "Her şeyin iki kulpu vardır, birinden tutman, diğerinden tutmaman gerekir. Kardeşin sana yanlış bir davranışta bulunuyorsa, onun yanlış davrandığı kulpundan tutma, zira bu tutulmaması gereken kulptur, öbür kulptan tut, yani onun senin kardeşin olduğu kulpundan. Böylece tutulması gereken kulptan tutarak konuyu ele almış olacaksın." Epiktetos

• "Doğru olmayan, doğrunun parçası da olamaz" Seneca

• "En mükemmel şekilde sürdür yaşamını, eğer ilgisi olmayan şeylere ilgisiz davranırsa, ruhunda mükemmel bir biçimde yaşayacak gücü bulur insan. "Marcus Aurelius

• "Karakter mükemmelliği, geçip gitmekte olan her günü gerginlikten, uyuşukluktan uzak rol yapmadan, son günmüş gibi yaşamaktır." Seneca

• "Biz bir krallıkta doğduk, Tanrı'ya itaat ermek bizim için özgürlüktür. O halde gerçek bahtiyarlık erdeme dayanır." Seneca

• "Zira şundan emin ol ki eşlik ettiğin kişi kirliyse sen ne kadar temiz olursan ol ona yakın olduğunda onun kirini paylaşırsın." Epiktetos

10- Konfor Alanından Çık

• "Ya alıştığın yer de yaşarsın, ya da kendi isteğinle alıştığın yerin dışına çıkarsın; ya da ölürsün ve hizmetin tamamlanır. Bunlardan başka seçenek yok. Bu yüzden cesur ol. " Marcus Aurelius

• "Akıl sahibi bir ruhun kendine has özellikleri şunlardır: kendini görür, kendini inceler, kendine dilediği şekli verir. " Marcus Aurelius

• "Sana imkansız görünen şeyleri de yap. Çünkü sol el, yeterince alıştırma yapmadığı için çoğu işte yararsız görünür; oysa birazcık alıştırmayla dizginleri sağ elden daha sağlam kavrar. "Marcus Aurelius

• "O halde yüce amaçlara ulaşmak için büyük bir çaba sarf etmen gerektiğini hatırla, ayrıca bazı şeylerden tümüyle vazgeçeceksin ve bazı şeyleri de gerçekleşmesi için zamana bırakacaksın. Ancak hem gerçekten sana ait olan şeyleri, hem de makam ve zenginlik istersen makam ve zenginliğe kavuşamayacaksın, bununla birlikte sana özgürlük ve mutluluk getiren o ilk unsurları amaçlamış olsan da onları elde edemeyeceksin." Epiktetos

11- Dönüşümü Fark Et

• "Şeylerin birbirlerine nasıl dönüştüklerini anlayabilmek için bir yöntem bul; dikkatini sürekli bu konuya ver, kendini bu konuda eğit. Çünkü hiçbir şey ruhun yücelmesine bundan çok yardımcı olmaz. Bunu başaran kişi bedeninden sıyrılmış gibi olur ve yakında bunların hepsini terk edeceğini, insanlardan ayrılması gerektiğini keşfettiği için bütün işlerinde kendini dürüstlüğe ve başına gelen diğer şeylerde evrensel doğaya bırakır. " Marcus Aurelius

• "Var olan her şeyi dikkatle incele ve her şeyin zaten çözülüp dağılmaya başladığını, bu çözülüp dağılma sürecini, ya da doğanın her şeyi ölmek için yarattığını düşün. " Marcus Aurelius

• "Kadim tarihten öğrendiğin bütün dramları ve benzer sahneleri gözünün önüne getir. Bu gördüğün sahnelerde yalnızca oyuncular farklı. " Marcus Aurelius

• "Rüzgarın yere savurduğu yapraklar gibidir insan soyu. Baharda yeniden filizlenir. Sonra rüzgar yerlere savurur, ardından da orman başkalarını yeşertir. " Marcus Aurelius

• "Hiçbir şey hakkında "onu kaybettim" deme, sadece "geri verdim" de. Çocuğun mu öldü? Onu geri verdin. Karın mı öldü? Onu geri verdin. "Tarlam elimden alındı." Onu da geri verdin. "Ama onu rezil biri benden aldı!" Onu sana verenin senden geri alırken neyi aracı yaptığı seni niye ilgilendiriyor. " Epiktetos